Top 10 najpiękniej położonych fortów rzymskich na Murze Hadriana i Wale Antonina
W 2016 i 2017 roku odbyliśmy objazdy po stanowiskach wzdłuż Muru Hadriana i Wału Antonina w Anglii i Szkocji. Odwiedziliśmy ponad 40 punktów, gdzie stacjonowali żołnierze Imperium Romanum. Wspomniane limesy (limes po łacinie to granica) były najważniejszymi w całej prowincji Brytania. Do dnia dzisiejszego pozostałości murów i fortyfikacji można szukać wśród brytyjskiego interioru. Niektóre z miejsc są wyjątkowe nie tylko pod względem archeologicznym i historycznym, ale także mając na uwadze położenie i widoki rozciągające się z miejsca stacjonowania legionistów. Postanowiliśmy stworzyć top 10 najpiękniej położonych fortów i posterunków rzymskich na Murze Hadriana i Wale Antonina.
Do opisywanych miejsc można dojechać samochodem i jest to zdecydowanie najprostsza metoda dotarcia. Z pewnością do kilku można się też dostać transportem publicznym, ale ten temat wymaga dodatkowego researchu.
UWAGA
W poście pojawiają się sformułowania charakterystyczne dla archeologii wojska rzymskiego. Mimo, że w tekście wyjaśniamy specyficzne słownictwo, polecamy także sięgnąć do postu „Jak czytać plan fortu rzymskiego?”. Przygotowaliśmy tam słowniczek, opisaliśmy charakterystyczne elementy fortu i obozu rzymskiego oraz poruszyliśmy temat struktury armii.
Aby przeczytać post kliknijcie w obrazek po prawej stronie.
Miejsce 10. Falkirk
Falkirk to bardzo przyjemne miejsce z bogatą historią sięgającą czasów rzymskich i wiktoriańskich.
Fort rzymski został odkryty stosunkowo niedawno, gdyż pierwsze badania archeologiczne na tym terenie odbyły się w 1991 roku. Miejsce stacjonowania wojsk namierzono dzięki widocznym wałom i rowom, które zawsze były integralną częścią obronną forów rzymskich. Ślady Wału Antonina są widoczne do dziś i można wybrać się na spacer wzdłuż umocnień obronnych z II i III w. n.e.
Na terenie parku Falkirk w 1850 r. wybudowano wiktoriańską willę, a teren wyrównano poprzez nawiezienie metra wierzchniej warstwy gleby. Takie działanie uniemożliwiło wyróżnienie śladów fortu na powierzchni gruntu. Warto wejść do willi, gdzie znajduje się muzeum bielizny. Niektóre ekspozycje muzealne odwołują się do okresu funkcjonowania fortu rzymskiego.
Łatwo się tu dostać samochodem, przy wiktoriańskiej willi znajduje się parking.
Miejsce 9. Baszta nr 39 w Hexham
Baszta nr 39 jest położona w Hexham w pobliżu najlepiej zachowanych fortów rzymskich na Murze Hadriana – Great Chesters, Housesteads i Vindolanda. Co ważne, wiąże się z nią chyba najciekawsza historia związana z posterunkami na całym murze.
Baszta położona jest w przepięknym miejscu – na klifowym wzniesieniu, w interiorze angielskich pól. Aby się tam dostać należy zaparkować samochód na polnej drodze i później ruszyć piechotą pod górę. Czy warto specjalnie wybierać się na te stanowisko? Jak najbardziej, gdyż jest to najbardziej wyjątkowa baszta na murze z 122 r.
Baszt o numerze 39 są 3 – 39, 39A i 39B. Odległość pomiędzy basztami 39A i 39B jest najdłuższą znaną luką pomiędzy dwoma basztami na całej długości muru i ta o numerze 39 wypełnia ją. Ważnym jest fakt, że rzymianie budowali wszystko wg matematycznych wyliczeń i odległości od baszt, fortów, obozów rzymskich na ufortyfikowanych granicach (tzw. limesie rzymskim; limes po łacinie to granica), dlatego odległości pomiędzy punktami stacjonowania wojsk były ustandaryzowane.
Baszta nr 39 została zbudowana w tym miejscu nie bez potrzeby. Wzniesiono ją kilka lat po zakończeniu prac budowlanych na murze, o czym świadczą nierówności w miejscu styku wątków fundamentów baszty i Muru Hadriana. Umiejscowiono ją tuż przy Peel Gap, czyli załamaniu wspomnianego klifu, na dnie którego jest teren bagnisty, co w rozumieniu Rzymian stanowiło naturalną granicę i barierę nie do przejścia. Miejscowi barbarzyńcy (ciekawostka: barbarzyńca w oczach Rzymian to osoba nie mówiąca po łacinie) znając swój teren wiedzieli, że podczas marca i kwietnia Peel Gap chwilowo osycha i możliwy jest do przekroczenia, tym samym do dostania się na tereny Imperium Rzymskiego. Ciekawe, prawda?
Miejsce 8. Bar Hill
Bar Hill jest jednym z 16 fortów na Wale Antonina, ale to co go wyróżnia to to, że jest on najwyżej położonym fortem rzymskim na tym umocnieniu.
Fort został wzniesiony około 140 roku n.e. Na południowym zboczu wzgórza znajduje się kwatera główna i jest to największy budynek, który można zobaczyć. W terenie także można zaobserwować pozostałości rzymskiej łaźni. Co ciekawe, podczas wykopalisk na tym stanowisku odkryto studnie, z której wydobyto buty męskie, damskie i dziecięce, co świadczy o bardzo rzadkim zwyczaju życia rodzinnego w forcie rzymskim.
Niedaleko stanowiska znajduje się parking, później należy iść dobrze oznaczoną ścieżką pod górę, aż dotrzemy do stanowiska. Rozciąga się stąd niesamowity widok na szkocki krajobraz przyozdobiony płynącą nieopodal rzeką Firth of Forth (wszystkie forty i obozy rzymskie znajdowały się przy rzekach).
Miejsce 7. Rough Castle
Jeżeli zamierzacie zobaczyć Wał Antonina, a macie mało czasu, to Rough Castle w Bonnybridge jest zdecydowanie najlepszym wyborem.
Fort ten jest drugim najmniejszym na wale i zarazem najlepiej zachowanym, przez co daje nam możliwość zobaczenia umocnień niemalże w ich oryginalnej formie. Można tu zaobserwować doskonały przekrój systemu obronnego, gdyż właśnie w Rough Castle mamy najwyżej zachowaną część wału i obronnych rowów. Doskonale w terenie widoczne są mury fortu oraz jego aneks (do fortów dobudowywano dodatkową część w momencie zwiększania stacjonowanego wojska). Zdecydowanie jest to najlepsze miejsce, aby uzyskać wrażenie i zrozumieć, jak funkcjonowała granica i jej integralne forty. Z pewnością odnajdziecie tu najbardziej spektakularne i niezapomniane widoki zachowanych pozostałości rzymskich.
Dojazd do fortu jest bardzo dobrze oznakowany w miejscowości Bonnybridge i kieruje w stronę parkingu samochodowego. Można też zaparkować przy Falkirk Wheel i następnie podążać oznakowaną ścieżką przez około 15 minut.
Miejsce 6. Maryport
Teraz zabieramy Was nad Zatokę Solway Firth, gdzie w miejscowości Maryport został zbudowany fort rzymski oraz kilka małych fortów, tzw. milowych.
Fort powstał nad zatoką, na wysokości ponad 40 m. n.p.m., co zapewniało miejscu wspaniały widok na ujście rzeki Solway i na dziesięciomilowy odcinek wybrzeża w kierunku dzisiejszej Szkocji. Wspólnie z sąsiadującymi fortami milowymi i systemem wież strażniczych, które rozciągały się na południe od Muru Hadriana, wzdłuż wybrzeża Kumbrii, miały na celu uniemożliwienie siłom wroga obejście granicy poprzez przekroczenie zatoki.
Ciekawym jest, że w II w. koło fortu zaczęli osiedlać się ludzie. Zakładanie osad, które później ekspandowały w miasta było powszechnie znane w starożytności, robiono to z powodów bezpieczeństwa i handlu (przy fortach zawsze biegła droga, którą podążali handlarze; fort w Maryport był fortem nadmorskim, także było to idealne miejsce do robienia biznesu).
Obecnie fort widoczny jest w terenie poprzez wypukłości ziemi, które świadczą o istniejących tu konstrukcjach obronnych. Obok znajduje się Muzeum Senhouse, gdzie przetrzymywane są zabytki znalezione podczas badań archeologicznych. Polecamy przyjechać tu samochodem i wybrać drogę wzdłuż wybrzeża, pozwoli to znaleźć kilka wspomnianych fortów milowych, takich jak fort nr 21. Zdecydowanie to jeden z ładniej położonych posterunków rzymskich.
Przy Muzeum Senhaouse znajduje się parking, gdzie można zaparkować samchód. Zwiedzanie muzeum i stanowiska zajmuje około 1-1,5h.
Miejsce 5. Arbeia
Arbeia to jeden z najważniejszych punktów na Murze Hadriana.
Znajduje się w South Shields – bardzo klimatycznym miasteczku, pełnym wąskich uliczek, kolorowych domów i typowych brytyjskich barów.
Fort Arbeia wzniesiono w około 160 r., początkowo strzegł głównej drogi morskiej do Muru Hadriana, a później stał się morskim fortem zaopatrzeniowym. “Arbeia” oznacza “fort wojsk arabskich” odnosząc się do faktu, że część jego garnizonu stanowił garnizon mezopotamskich żeglarzy znad rzeki Tygrys. Bazując na odkryciach archeologicznych, wiadomo że stacjonowali tam również jeźdźcy.
Fort jest dobrze zachowany, a jego część została zrekonstruowana na potrzeby turystyczne. Obecnie można wejść na bramę główną, zobaczyć jak wyglądały koszary oraz dom dowódcy. Co ciekawe, rekonstrukcje powstały dokładnie w miejscach ich wzniesienia w II wieku.
Przed fortem znajduje się parking, gdzie można bezpiecznie zaparkować samochód.
Miejsce 4. Brocavum
Zapraszamy do antycznego Brocavum, w miejscowości Brougham. Jest to wyjątkowe stanowisko gdyż tu, w miejscu fortu rzymskiego, w XIII w. wzniesiono zamek, który ostał się do dziś.
Fort został wzniesiony w strategicznym punkcie: na skrzyżowaniu głównych dróg oraz przy połączeniu rzek Lowther z Eamont. Brocavum miał kontrolować przedostawanie się przez rzekę oraz migrację ludzi i towarów. Na terenie fortu stacjonowały oddziały jeźdźców złożone z żołnierzy z Portugalii, a później z Azji Mniejszej (współczesna Turcja).
Obecnie widać jedynie zarysy granic fortu przez obserwację wypukłości w terenie. Co ciekawe, zamek średniowieczny jest dobrym przykładem wykorzystania materiału antycznego w budowie późniejszych budynków. W ścianach zamku znajdziemy m.in. nagrobki żołnierzy z II wieku.
Fort rzymski, a na nim średniowieczny zamek, robi piorunujące wrażenie pod względem krajobrazowym, szczególnie jak dostaniemy się na najwyższy poziom wieży zamkowej.
Samochód można zaparkować tuż przy zamku.
Miejsce 3. Vercovicium (Housesteads)
Teraz zabieramy Was do najlepiej zachowanego fortu na Murze Hadriana – do Housesteads.
W starożytności fort znany był pod nazwą Vercovicium. Został on zbudowany w ciągu dekady od 122 r., czyli od momentu, kiedy to rozpoczęto prace budowlane na murze. Housesteads był dużym fortem o powierzchni 2,2 ha, obsadzonym przez oddziały pomocnicze – piechotę i kawalerię składającą się z podbitych ludów imperium. Od początku fort był przeznaczony dla jednej kohorty (piechoty liczącego 800 legionistów). Jednostka pomocnicza była rekrutowana z germańskich plemion z okręgu Tongres, na terenie dzisiejszej Belgii.
Dziś można zwiedzać spichlerze, koszary, szpital jak i inne budynki wznoszone w fortach rzymskich. Ciekawostką jest, że znajdują się tam jedne z najstarszych toalet. Spacerując po stanowisku, podziwiać można wspaniałe widoki północnej Anglii.
Przy stanowisku znajduje się parking dla samochodów i busów.
Miejsce 2. Willowfort
Na drugim miejscu uplasował się Willowfort w północnej Anglii.
Tu zdecydowanie warto przyjechać na spacer. Willowfort jest w rzeczywistości wydzieloną częścią Muru Hadriana, która zachowała się najlepiej! Oprócz świetnie zachowanego muru, zobaczmy dobrze zarysowanie umocnienia na powierzchni gruntu tj. wały i rowy. Jest to imponujący 914 metrowy odcinek murów, na którym znajdują się dwie baszty i pozostałości mostu nad rzeką Irthing. Droga przez most w starożytności pozwała dostać się do fortu rzymskiego Birdoswald.
Spacerując wzdłuż wybudowanego 1900 lat temu muru, możemy zarówno poczuć się jak żołnierze legionów rzymskich i jednocześnie rozkoszować się północno-angielskim krajobrazem. Samochód najlepiej zaparkować na parkingu w Gilsland i dalej wybrać się na dłuższy (około 1,5-2h) spacer.
Willowfort to must see na Murze Hadriana.
Miejsce 1. Hardknott
Hardknott jest zdecydowanie najpiękniej położonym fortem Muru Hadriana.
Do zachowanych i widocznych w terenie części fortu należą mury zewnętrzne o zaokrąglonych narrożnikach. Wewnątrz znajdują się fundamenty: domu komendanta (preatorium), głównej komendantury (principia) i dwa spichlerze, które były zadaszone i stanowiły jeden budynek. W spichlerzach podłoga została podniesiona na słupach, po to, aby umożliwić swobodną cyrkulację powietrza i zmniejszyć ryzyko zarażenia robactwem czy wybuchem. Co ciekawe, poza fortem przy rzece znajdują się łaźnie, a 200 m na wschód na płaskowyżu był plac defilad.
Stacjonowały tam oddziały z Bałkanów. Pewne jest, że w forcie znajdowały się koszary, jednakże ich ilość mogła być niewystarczająca, gdyż podczas badań archeologicznych odkryto fragmenty skórzanych namiotów z II w. Przedmioty znalezione wokół fortu sugerują, że po tym jak popadł w ruinę, pełnił rolę tymczasowego schronienia przejeżdżającym patrolom i podróżnym.
Do fortu prowadzi długa i stroma droga Parku Narodowego Lake District. Jest ona przystosowana dla samochodów, jednakże znacznie lepszym pomysłem dla wytrwałych jest trekking. Mediobogdum (antyczna nazwa fortu) to jeden z najbardziej oddalonych i dramatycznie usytuowanych rzymskich fortów. Mały, ponieważ mający ponad 1,2 ha fort, cieszy oczy odwiedzającego widokiem na dolinę Eskdale i rzymską drogę.
Hardknott to zdecydowanie nr 1. na naszej liście najpiękniej położonych fortów i posterunków rzymskich na Murze Hadriana i Wale Antonina.
Będąc na terenie północnej Anglii bądź w Szkocji, oprócz wyjątkowych, destylowanych trunków, opactw, kościołów, zamków nie zapomnijcie o stanowiskach archeologicznych, w tym o fortach rzymskich rozlokowanych po Murze Hadriana i Wale Antonina.
Greyfriars Kirkyard – poltergeist, hieny cmentarne, pies i Harry Potter
Jedną z wizytówek Edynburga jest historyczny cmentarz Greyfriars Kirkyard. Położony w centrum miasta szybko stał się atrakcją i to nie ze względu na przepiękną architekturę czy kwestie historyczne, a złą renomę, paranormalne śledztwa, słynnego Skye Terriera Bobby’ego oraz Harrego Pottera.
Jak czytać antyczne świątynie?
Podczas podróży niejednokrotnie spotykasz się z ruinami świątyń, ale ze sterty kamieni nie wiele rozumiesz. Tekst ten pomoże ci patrzeć na przeszłość w świadomy sposób i zrozumiesz jak to kiedyś wyglądało.
Tlos – antyczne miasto w cieniu gór
W starożytności Tlos było jednym z sześciu najważniejszych miast licyjskich. Do dziś przetrwały imponujące ruiny, które świadczą o ważności tego miejsca. Aby się tu dostać, trzeba pokonać nieco krętą drogę pod górę. Gdy dotrzemy do celu, widok zapiera dech w piersiach! Wysoka góra Uyluk i dolina rzeki Ksantos pięknie komponują się z surowością archeologicznego krajobrazu!