Garni – pogańska świątynia w Armenii
Pomiędzy Erewaniem, a Grani jest około godziny drogi. Należy kierować się na południowy wschód, w stronę Państwowego Rezerwatu „Chorsow”. Na trasie czeka na nas zapierający dech w piersi na Ararat – na wysokości Parku Leśnego Jevezh (czyt. Dżyrweż). Jadąc dalej, droga kierować nas będzie przez lokalne wsie, tu warto zwolnić i zwrócić uwagę na konstrukcje domów. Nie ma w nich nic dziwnego, oprócz widocznych zniszczeń – jest to związane z tym, że przejeżdżamy przez najbardziej sejsmiczny rejon Armenii. Trzęsienia ziemi są tu tak częste, że ludzie pozostawiając dobytki, przenieśli się w inne miejsce, aby wieść bezpieczniejsze i spokojniejsze życie. Dojeżdżając do Garni, parkujemy samochód lub autokar i kierujemy się do widocznych kas.
Wejście na kompleks nie opustoszy Wam portfela, gdyż (przed pandemią) bilet wstępu kosztował 1500 AMD (ormiańskich dram), czyli średnio licząc 2,5-3 USD. Wchodząc do kompleksu od razu zwrócimy uwagę na sklep z pamiątkami i toalety znajdujące się tuż obok. Naprzeciwko nich, pierwsza atrakcja – obrobiony kamień z grecką inskrypcją. Właśnie ona wprowadza nas w to miejsce i uczy historii stanowiska. Wymienia ona fundatora miejsca, w którym jesteśmy – Tiridatesa I określanym w tekście jako Tiridates Słoneczny (grec. Helios Tiridates), co wskazuje na charakter kultu boga Mitry.
Idąc dalej prowadzącą alejką oflankowaną różnymi elementami architektonicznymi znalezionymi podczas badań wykopaliskowych, dotrzemy aż do głównego punktu kompleksu – świątyni grecko-rzymskiej boga Mitry. Jest to bóg światła, powinien kojarzyć się nam z dobrze znaną datą – 25 grudnia, wtedy obchodzimy urodziny boga Mitry. Ze względu na charakter bóstwa, data ta została zaanektowana przez kościół chrześcijański jako dzień narodzin „światłości” Jezusa Chrystusa. W rzeczywistości data ta jest związana z przesileniem zimowym i wydłużającym się czasem dnia.
Świątynia to perypteros (czyli świątynia otoczona jednym rzędem kolumn) zbudowany na podwyższonym podium. Znajduje się tu dziewięć wysokich stopni liczących około 30 centymetrów wysokości każdy, dla porównania warto zaznaczyć, że jest to około dwa razy więcej niż średnia wysokość współczesnych stopni. Po ich obu stronach znajdują się kwadratowe cokoły, na których przedstawiony jest Atlas. Mitologiczny tytan miał trzymać Ziemię, a tu utrzymują całą świątynię na swoich ramionach. Wspomniane cokoły niegdyś służyły jako ołtarze ofiarne. Do budowy użyto bloków z wydobywanego lokalnie szarego bazaltu. Co ciekawe nie użyto tu zaprawy, a bloki są związane ze sobą zaciskami z żelaza i brązu. Świątynia składa się z portyku (pronaos) i celli (naos). Budynek jest wspierany przez dwadzieścia cztery kolumny o wysokości 6,54 m w porządku jońskim: sześć z przodu i z tyłu oraz osiem po bokach (kolumny narożne są wymienione dwukrotnie). Trójkątny fronton i fryz przedstawiają wizerunki roślin m.in. liści Akantu. Co ciekawe na frontonie są wyrzeźbione głowy lwów, które w starożytności miały charakter apotropaiczny. Jeden z nich został usunięty przez kapitana J. Buchana Telfera pod koniec XIX wieku i przekazany do British Museum w 1907 roku.
Cella świątyni ma 7 m wysokości, 8 m długości i 5 m szerokości. Ze względu na jej stosunkowo niewielki rozmiar najprawdopodobniej kiedyś ceremonie odbywały się na zewnątrz, a w środku stał posąg boga Mitry. Wnętrze świątyni oświetlane jest przez nieproporcjonalnie duże wejście i mały otwór w dachu. Będąc tu warto zwrócić uwagę na strop i ściany, które pokryte są reliefem lub napisami.
.
Obok świątyni znajdują się ruiny kościoła Surb Sion, a także pozostałości innych struktur dawnej twierdzy. Garni niegdyś było rezydencją letnią królów Armenii, ale również przebywało tu wojsko. Z wielkiej twierdzy usytuowanej na wysokim, trójkątnym płaskowyżu nad malowniczą rzeką Azat i jej doliną, w obecnych czasach mało zostało. Brama (to ta tuż za kasami) pełniła funkcję głównego wejścia do kompleksu i od niej biegną mury osłonowe. Ponadto na lewo od świątyni znajdziemy fundamenty pałacu, sali kolumnowej oraz wspomnianego kościoła z VII w.
Ważnym punktem, choć często pomijanym przez grupy turystyczne, są łaźnie z II wieku. Ekspozycja term rzymskich prezentuje pomieszczenia z systemem ogrzewania podłogowego – hypocaustum oraz mozaikę. Małe tessery (obrobione kamyczki, z których układa się mozaikę) łączą się tworząc elementy morskie m.in. wizerunki ryb. W centralnej części tego ekskluzywnego wykończenia podłogi widnieje napis „Pracuj i nie zyskuj niczego”, stanowi on pamiątkę nieotrzymania zapłaty przez robotników za wykonaną pracę.
Podczas wykopalisk odkryto inskrypcje greckie wyryte na ormiańskich chraczkarach (ormiańskie krzyże), o których wspominaliśmy na początku postu. Odkryta tu też została najstarsza inskrypcja urartyjska datowana jest na VIII w. p.n.e.
Ciekawostką jest to, że w Garni nagrywano sceny do filmu „Podróże Pana Kleksa”.
Pamiętajcie, jak będziecie w Armenii nie omijajcie Garni, tym bardziej, że tuż obok jest kolejne sztandarowe turystyczne miejsce – Hayastanu – Geghard.
Pieniny zimą: Sromowce Niżne, Trzy Korony, Zamek Pieniński
Sromowce Niżne, Trzy Korony, Zamek Pieniński – zwiedzanie, szlaki i informacje praktyczne.
Pinara – archeologiem być!
Wielokrotnie słyszałem jak w XIX i XX wieku opłaceni przez króla podróżnicy wyjeżdżali w różne miejsca i dosłownie odkrywali nieznane. Jednym z najpopularniejszym kierunków była Turcja. Nie będzie przesadą, jeżeli napiszę tutaj, że Pinara, stanowisko archeologiczne w zachodniej Licji, dosłownie zatrzymało się w czasie i przekraczając granice tego miejsca, można poczuć się jak odkrywca z początku ubiegłego stulecia. Dlatego zapraszamy Was do przeczytania postu o Pinarze i jeszcze bardziej nakłaniamy do odwiedzenia tego miejsca. Jest p[o prostu wow!
Pomysły na prezenty dla podróżnika
Kto w tym roku był grzeczny i zasługuje na prezent? Ale w sumie prezentów nie daje się tylko na święta, są jeszcze urodziny, imieniny, rocznice, sukcesy i… tak naprawdę wiele innych okazji, żeby sprawić komuś radość. 🙂 To co w takim razie sprezentować osobie, która kocha podróże? Stworzyliśmy dla Was listę 70 prezentów, która pomoże w wyborze podarunku.